آشنایی کامل با اصطلاح متاورس و جانشین اینترنت!
متاورس یا جهان دیجیتال دیگر یک اصطلاح علمی تخیلی نیست. زیرا تکنولوژی سبک زندگی ما را کاملا تغییر میدهد و این نباید برای ما غافلگیر کننده باشد. اینترنت، تلفنهای هوشمند و فناوری ابری، تنها معدود پیشرفتهایی هستند که همگی در ابتدا علمی تخیلی به حساب میآمدند و اکنون جهان را تغییر دادهاند. به احتمال زیاد اتفاق بزرگ بعدی در عصر دیجیتال در شرف وقوع است که با آن میتوان زندگی روزمره را تغییر داد و آن متاورس (Metaverse) یا جهان دیجیتال است. اما متاورس چیست و چرا اهمیت دارد؟ در این مقاله به توضیح مفهوم جهان دیجیتالی، ورود فیسبوک و دیگر غولهای فناوری به جهان دیجیتال و مناسب بودن فضای کریپتو برای متاورس میپردازیم. با ارزخبر همراه باشید.
متاورس چیست؟
واژه Metaverse در واقع ترکیبی از دو کلمه “Meta” بهمعنای فراتر و “Universe” بهمعنای جهان است. در پاسخ به این سوال که متاورس چیست باید بگوییم که این جهان دیجیتال، به عنوان یک فضای مشترک مجازی تعریف میشود که با تلاقی واقعیت مجازی، واقعیت افزوده و اینترنت معنی پیدا میکند. مثالهای مختلفی وجود دارند که ممکن است از قبل با آنها آشنا باشید؛ مانند بازیهای رایانهای محبوبی همچون Fortnite و Roblox و Animal Crossing.
اصطلاح جهان دیجیتال برای اولین بار در رمان علمی تخیلی “تصادف برف” نوشته نیل استفنسون (Neal Stephenson) در سال ۱۹۹۲ مطرح شد؛ جایی که دو راننده پیک برای نجات خود از بحران مالی از آن عبور میکنند.
بسیاری از آیندهپژوهان تصور میکنند متاورس شبیه مواردی است که در داستانهای علمی تخیلی مانند Ready Player One به تصویر کشیده شده است. در حالی که هیچ کس یقین ندارد که آینده Metaverse چگونه خواهد بود. البته ویژگیهای اصلی آن مشخص شده است؛ متاورس جهان فیزیکی و مجازی را در بر خواهد گرفت و به کاربران اجازه خواهد داد با سهولت نسبی در مکانهای مختلف آن به سیر و سفر بپردازند.
برای این که بهتر درک کنید که متاورس چیست، یک پارک مجازی نامحدود از نظر اندازه و خلاقیت را در یک جهان دیجیتالی در نظر بگیرید، که بتوانید با هزاران نفر دیگر، به طور یکپارچه و همزمان، از آن پارک به یک کنسرت موسیقی جابهجا شوید. این همان چیزی است که به طور بالقوه با این مرز جدید فناوری یعنی فرادنیای متاورس امکان پذیر است.
چرا Metaverse اهمیت دارد؟
حتی اگر متاورس نتواند به چشماندازی که تصور میشود برسد، اساسا میتواند نحوه تعامل ما با دنیای دیجیتال را تغییر دهد؛ یک تجربه مجازی جمعی، میتواند فرصتهای جدیدی را برای فعالان این حوزه، گیمرها و هنرمندان به ارمغان بیاورد؛ به همان روشی که توکنهای غیر قابل تعویض (NFT) نه تنها اقتصاد را تغییر دادهاند، بلکه آن را از نو ساختهاند.
دنیای متاورس میتواند به یک صنعت تریلیون دلاری تبدیل شود. محلی برای سرگرمی، تجارت و برای برخی افراد، حتی محل کار. جهان مجازی به عنوان توسعهای از اینترنت توصیف نمیشود؛ بلکه جانشین اینترنت تلقی میشود و با استفاده از تکنولوژی بلاکچین و برنامههای غیرمتمرکز ساخته میشود.
متیو بال (Matthew Ball) سرمایهدار و مقالهنویس، مینویسد:
متاورس به دروازهای برای اکثر تجربیات دیجیتالی و مولفه اساسی همه تجربیات فیزیکی تبدیل خواهد شد.
به اعتقاد متیو بال، Metaverse موتور محرک جدیدی در تاسیس نسل جدیدی از شرکتها خواهد بود؛ مشابه آنچه با پیدایش و گسترش اینترنت روی داد. همانطور که با ظهور پلتفرمهای دیجیتالی مشاهده کردیم، این امر میتواند منجر به سقوط رهبران فعلی صنعت شود.
ساختار جهان دیجیتالی متاورس
متاورس از بخشهای مختلفی تشکیل میشود. در اینجا شاکله اساسی این اکوسیستم مطرح میشود:
اینترنت، شبکهای غیر متمرکز از کامپیوترها که متعلق به هیچ نهاد یا دولتی نیست و برای استفاده از آن نیاز به دریافت مجوز از هیچ ارگان مرکزی نیست.
استاندارهای باز برای رسانهها شامل متن، تصویر، صدا، ویدئو، آیتمهای سه بعدی، هندسه سه بعدی، بردارها و روشهایی برای ایجاد و ترکیب هر یک از این موارد است. فناوری USD استودیو پیکسار (Universal Scene Description) و فناوری MDL مربوط به NVIDIA، گامهای بزرگی در جهت تعامل با برنامههای سه بعدی هستند.
وجود زبانهای برنامه نویسی باز برای هر یک از موارد بالا، استانداردهایی شامل HTML ،JavaScript ،WebAssembly ،WebXR، زبان WebGPU Shader و … است.
سخت افزار واقعیت مجازی (XR) مانند عینک هوشمند، تکنولوژی هپتیک و تردمیل همهکاره.
دفتر کل توزیع شده و قراردادهای هوشمند برای تراکنشهای شفاف و بدون سانسور و بدون نیاز به مجوز. مثالهایی شامل بیت کوین، اتریوم، فلو و تتا و بایننس اسمارت چین و نمونههای بیشمار دیگر؛ اینها پایههای مهمی برای اقتصاد مالکیت هستند که از متاورس حمایت کرده و آن را به یک کالای عمومی ماندگار تبدیل میکنند
اگر یک بازیگر اصلی کنترل داراییها، قابلیتهای کاربران و حسابهای بانکی را داشته باشد، نمیتوانید یک اقتصاد واقعا باز داشته باشید. تنها استانداردهای باز و قابل تعامل و پلتفرمهای قراردادهای هوشمند غیر متمرکز بدون نیاز به مجوز و تورینگ کامل، میتوانند از اقتصاد مالکیت مورد نیاز برای پیشرفت متاورس پشتیبانی کنند.
این شاید کمی افراطی باشد، اما اگر هر یک از شرکتها کنترل بیش از حد متاورس را داشته باشند، ممکن است تصمیم بگیرند از تمام تراکنشها در متاورس بخشهای زیادی را حذف کرده و کارایی اقتصادی را به نفع خود رقم بزنند و نوآوریها و کشف موارد جدید و سودمند مدلهای کسب و کار را از بین ببرند. اقتصاد غیر متمرکز در مقایسه با اعتماد به شرکتهای کنترل کننده متاورس، عادلانهتر، کارآمدتر و پایدارتر است. در کریپتوورس، هر کس کلیدهای مربوط به فعالیتهای خود را دریافت میکند و کنترل آن کاملا بر عهده اوست.
جهان چندگانه (مولتیورس)
مجموعهای از پلتفرمهای مختلف داریم که برای جذب کاربران رقابت میکنند. اولین بازیهای جهان باز، مانند World of Warcraft و Second Life، اساس متاورس سه بعدی مدرن را در حدود سالهای ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ شروع کردند، اما همانطور که ویتالیک بوترین کشف کرد، اقتصاد آنها ۱۰۰ درصد به یک شرکت متمرکز تکیه میکند که باید به آن اعتماد کنید و نمیتوانید اقلام و داراییهای خود را از دنیای یک بازی به دنیای دیگری ببرید. این نکته بسیار اهمیت دارد. برای درک بهتر این محدودیت، اجازه دهید تا مثالی در دنیای بلاک چین را با این بازیها مقایسه کنیم.
دیسنترالند (Decentraland) یک فضای سه بعدی است که میتوانید در آن دنیای مجازی بسازید، بازی کنید، موزههای پر از هنر NFT را جستجو کنید، در کنسرتهای زنده شرکت کنید و غیره. برای دسترسی به این موارد کافی است افزونه متامسک را برای دسترسی به رمزارزها و ویژگیهای NFT نصب کنید. در این پلتفرمها، میتوانید ملک بخرید و بفروشید، هنرهای مجازی برای گالریهای هنری ایجاد کرده و به فروش برسانید، یا جهان خود را بسازید. چندین شرکت در landهای دیسنترالند سرمایهگذاری کردهاند و برخی از آنها ممکن است برای توسعه landها، مایل به پرداخت هزینه برای سازندگان ماهر باشند. دیسنترالند حتی وارد فضای کنفرانس نیز شده است و ثابت کرده است که میتواند فرصتهای جالبی برای ایجاد غرفههای منحصر به فرد و خلاقانه، در اختیار فروشندگان قرار دهد.
ممکن است روزی طراحان صحنههای سه بعدی بتوانند برای طراحی تجربیات فروشندگان برای کنفرانسهایی که توسط جهان دیجیتالی متاورس مدیریت میشوند، درآمد خوبی کسب کنند. بازیهای کوچک متنوعی در دیسنترالند وجود دارند و برخی از آنها به شما توکن NFT به عنوان پاداش میدهند که میتوانید آنها را در OpenSea معامله کنید. همانطور که ملاحظه میکنید، مفهوم مالکیت دارایی در این پلتفرم کاملا متفاوت است. در اینجا شما مالک حقیقی داراییهای استفاده شده در بازی هستید. اتفاقی که در گذشته قابل تصور نبود.
جهان چندگانه (Multiverse)
اینترنت مثالی از همین نوع جهان است. بسیاری از برنامهها و فضاها که با اطلاعات نسبتا کمی که بین آنها به اشتراک گذاشته میشود، در فعالیتاند؛ اما کریپتوها و محاسبات غیرمتمرکز، برخی از این محدودیتها را از میان برداشتهاند.
به عنوان مثال، میتوانید آنچه را که دارید از یک برنامه به برنامه دیگر انتقال دهید. برای نمونه، میتوانید در یونی سواپ یک معامله انجام داده و سپس موجودی محقق شده را در Zerion مشاهده کنید. به همین ترتیب، میتوانید دارایهای Decentraland خود را در OpenSea بفروشید.
این امر در مورد بسیاری از داراییهای جهان سه بعدی صادق نیست. به عنوان مثال، نمیتوانیم در پلتفرم The Sandbox دنیای Decentraland را کاوش کنیم یا یک بازی ساخته شده در Unity را با یک برنامه Unreal Engine باز کنیم.
اگر میخواهیم جهان ما واقعا باز و قابل جستجو در پلتفرمها، دستگاهها و موتورهای مختلف باشد، باید دادهها باز و قابل دسترس باشند. همچنین به خدمات بلادرنگ برای ارائه داراییها در زمان و مکان مد نظر، نیاز داریم. Omniverse مربوط به NVIDIA فرمت فایلهای باز مانند فریمورک USD پلتفرم پیکسار را با خدمات شبکهای ترکیب میکند تا بتوانید به نرمافزارهای مورد نظر برای ایجاد رسانه VR متصل شوید. نتیجه این است که سازندگان جهان میتوانند در انواع مختلفی از اپلیکیشنها، به صورت بلادرنگ، همه اقلام را ویرایش کرده و داراییهای یکسان را مشاهده کنند.
Omniverse از USD پیکسار به عنوان فرمت فایل بومی استفاده میکند، اما با ارائه داراییها به عنوان سرویسهای فعال که بسیاری از برنامهها میتوانند به طور همزمان به آنها دسترسی داشته باشند، یک قدم جلوتر میرود. فناوری USD پیکسار منبع باز است، به این معنی که هر توسعه دهندهای میتواند ابزارها را دانلود کرده و از این فناوریها استفاده کرده و آنها را در برنامهها و بازیهای خود ادغام کند.
اما به اشتراک گذاری دادهها پایان کار نیست. هدف بستر متاورس، اشتراک گذاری دادهها، محاسبات و پهنای باند است و زمانیکه همه آنها با هم یکپارچه شوند، میتواند دامنه کاری را که ما میتوانیم با هم انجام دهیم، گسترش دهد.
اکنون آنچه ما نیاز داریم، یک جهان فراگیر (Omniverse) غیر متمرکز است که به عنوان یک کالای عمومی عمل میکند و هرکسی میتواند از آن استفاده کند، به آن کمک کند، نودها را میزبانی کند و بر اساس آن کار کند.
رمزارزها؛ مکمل متاورس
بسیاری از مردم قدرت پردازشی CPU خود را برای کمک به مبارزه با سرطان و COVID-19 اهدا میکنند، اما یکی از مشکلات اصلی خدمات اشتراک فایل به صورت P2P دریافت رایگان اطلاعات است. بسیاری از کاربران به هم متصل میشوند، منابع مشترک را مصرف میکنند و سپس بدون اینکه هزینه خدماتی که ارائه کردهاند را دریافت کنند، از شبکه خارج میشوند.
ما به مشوقها نیاز داشتیم. رمزارزها پول قابل برنامه نویسی هستند و با استفاده از آنها میتوانیم پروتکلهای خودمختار ایجاد کنیم. سرویسهای اشتراک فایل که در آن افراد برای به اشتراک گذاشتن فضا و پهنای باند خود دستمزد دریافت میکنند یا خدمات اشتراک گذاری قدرت پردازشی که در آن افراد برای به اشتراک گذاشتن پردازنده گرافیکی گران قیمت بازی خود، هزینه دریافت میکنند.
ارزهای دیجیتال به ما اجازه میدهند تا در یک متاورس مشترک گرد هم آییم و هزینه خدمات مورد نیاز برای پشتیبانی از آن را بدست آوریم. به جای پرداخت به سرویسهایی مانند AWS (سرویس وب آمازون) هر کسی میتواند نودهای سرویس را در خانه خود اجرا کند و برخی از هزینههای سخت افزار مورد نیاز برای تعامل با متاورس را بدست آورد.
ورود فیسبوک به جهان دیجیتال
در انتهای ماه ژوئن (ماه تیر)، مارک زاکربرگ (Mark Zuckerberg) به کارکنان خود در Facebook گفت که برای تحقق عصر متاورس تلاش خواهند کرد. این شرکت تیمی از مدیران خود از جمله ویشال شاه (Vishal Shah) مدیر محصول اینستاگرام، جیسون رابین (Jason Rubin) و ویوک شارما (Vivek Sharma) از فیسبوک گیمینگ را برای هدایت این پروژه دور هم جمع کرده است.
در مصاحبهای با The Verge، زاکربرگ آرزوهای خود را در مورد جهان مجازی متاورس بیان کرد. او در مورد ایده فضاهای کاری مجازی، که دفترهای کاری بینهایت نامیده میشوند، صحبت کرد. زاکربرگ معتقد است که کار کردن در فضای واقعیت مجازی (VR) امکان انجام چند وظیفگی (مولتیتسک بودن) را بیشتر فراهم میکند و ملاقات کردن در محیطی مجازی و متاورس میتواند مشارکتی و پربازدهتر باشد. تماسهای ویدیویی محدودیتهای خود را دارند و زاکربرگ ترجیح میدهد جلسات خود را در صورت امکان به صورت VR انجام دهد.
همچنین Zuckerberg مطرح کرد که چگونه جهان مجازی میتواند راه حلهایی برای نابرابریهای اجتماعی ارائه دهد. در راستای تحقیقات راج چتی (Raj Chetty) پروفسور اقتصاد در دانشگاه هاروارد، زاکربرگ به این نکته اشاره میکند که موقعیت جغرافیایی افراد ارتباط نزدیکی با فرصتهای مالی آنها دارد. در دنیای متاورس، این ایده بر سر زبانها افتاده است و همچنان با پیشرفت فناوی در حوزه واقعیت مجازی و افزوده، دورکاری موثرتر و در دسترستر میشود.
او همچنین توضیح داد که سرمایهگذاری فیسبوک روی فناوری واقعیت مجازی، چگونه به پیشرفت این حوزه کمک خواهد کرد. این شرکت در حال حاضر مالک اکیولوس (Oculus) است که هدست محبوب Quest VR را تولید میکند. به گفته زاکربرگ، در حالی که فناوی VR هنوز راه زیادی در پیش دارد، اما تا پایان همین دهه برای قابلیتهای جهان دیجیتالی آماده خواهد بود.
ورود دیگر غولهای فناوری به متاورس
هیچ شخص یا شرکتی کنترلی بر فرا دنیای Metaverse نخواهد داشت. شرکتهایی مثل گوگل، مایکروسافت، سامسونگ و سونی در انجمن XR، کنسرسیومی متشکل از شرکتهای فناوری با هدف شکل دادن به آینده واقعیت تجربی، به فیسبوک ملحق شدند.
گیمینگ در بسیاری از جنبهها از دنیای متاورس جلوتر است و میتواند در این عرصه پیشگام باشد. سالهاست که بازیهای ویدیویی به مفهوم اقتصاد درون بازی متمایل شدهاند؛ یعنی جایی که گیمرها میتوانند کالاهایی را بخرند و بفروشند که این کالاها در بازیهای سنتی هیچ ارزشی ندارند. جدیدترین مثال میتواند بازی Fortnite باشد.
متاورس قصد دارد امور مالی درون بازی را تحت مفهومی منسجم به نام تجربه مجازی گردآوری کند. برخلاف دنیای بازهایهای ویدیویی، جهان Metaverse هدف محور نیست. رابطه ما با آن بیشتر شبیه رابطه ما با اینترنت است تا نوعی نقش آفرینی مجازی.
چرا بلاک چین برای فرادنیای متاورس مناسب است؟
در پس صحنه دنیای دیجیتالی متاورس، تقاضا برای ارائه هویت بدون نیاز به مجوز (Permissionless)، خدمات مالی و مبادله سریع وجود خواهد داشت. دادهها باید ذخیره شده و در اختیار میلیونها یا حتی میلیادرها نفر قرار گیرند؛ پس پاسخ این مشکلات در فناوری رمزارزها نهفته است.
شرکتهایی مانند Decentraland و The Sandbox دنیای مجازی را توسعه دادهاند؛ به حدی که بازیکنان میتوانند با استفاده از تکنولوژی ارزهای دیجیتال، اشیای دیجیتالی را ایجاد و از آنها کسب درآمد کنند. ارز مورد استفاده در دیسنترالند، MANA نامیده میشود که در صرافیهایی مانند بایننس قابل معامله است.
در جهان دیجیتالی متاورس NFTها نقش اساسی بازی میکنند و به افراد مالکیت کامل شخصیتها و اقلام جمعآوری شده در بازی و حتی زمین مجازی را میدهند. به عنوان مثال، NFT یک زمین مجازی ۲۵۹ قطعهای در دیسنترالند، بیش از ۹۰۰،۰۰۰ دلار فروخته شد که بزرگترین فروش تا به امروز است.
در نهایت، خرید و فروش کالاهای مجازی از بازیها و جهانهای مختلف در بازارهای تعاملی امکان پذیر خواهد بود. بنابراین ممکن است کسی بتواند قطعه زمین مجازی خود را در Decentraland بفروشد و از منابع مالی که بدست میآورد، اقدام به خرید کالاهای دیجیتال در بازی Fortnite بکند. بنابراین، ارزهای رمزنگاری شده میتوانند به عنوان تنها پول قانونی در متاورس مورد استفاده قرار گیرند و همه اشیا و کالاهای مجازی و اقلام نامشهود، میتوانند در قالب توکنهای غیر مثلی بیان شوند.
فکر میکنم مردم از میزان پولی که بازیکنان در داراییهای دیجیتال خرج میکنند، شگفت زده میشوند. صدها، هزاران و احتمالا میلیونها دلار صرف داراییهای دیجیتالی شده است.
آرتو مادرید (Arthur Madrid) مدیرعامل و بنیانگذار The Sandbox میگوید:
من فکر میکنم تبدیل این داراییها به NFT، ایجاد اقتصاد مبتنیبر توکنهای غیر قابل تعویض، یک لایه جدید بر اقتصاد دیجیتالی موجود اضافه میکند.
توکنهای NFT در جهان دیجیتالی متاورس
در حال حاضر، آیتمهای دیجیتال بازاری به ارزش بیش از ۱۰ میلیارد دلار رسیدهاند. Fortnite به تنهایی بیش از ۱ میلیارد دلار فروش داشته است. اما فعلا اقلام دیجیتالی Fortnite، فقط در این بازی در حال فعالیتاند و اگر Epic Games تصمیم بگیرد که این بازی را تعطیل کند، تمامی این اقلام یک شبه بیارزش خواهند شد و بازارش را از دست خواهد داد. NFT یک توکن بیهمتا است که بدون نیاز به دریافت مجوز یا حمایت از سوی شرکتهای متمرکز، میتواند ایجاد شده، در بازار آزاد معامله شود و تحت مالکیت و کنترل خود اشخاص باشد.
برای اینکه آیتمهای دیجیتال دارای ارزش واقعی و ماندگار باشند، باید مستقل از هر ارگان متمرکزی باشند که هر لحظه ممکن است تصمیم به حذف یا غیرفعال کردن آنها داشته باشد. این همان ویژگی NFTهاست که آنها را قادر میسازد ارزش صدها هزار دلاری داشته باشند. برای مثال، اثری با همکاری Trevor Jones و José Delbo به قیمت ۳۰۲.۵ اتر فروخته شد که در آن زمان ۱۱۱,۰۰۰ دلار ارزش داشت. با توجه به قیمت اتریوم در حال حاضر، این اثر ارزشی معادل ۲۲۰,۰۰۰ دلار دارد.
تفاوت بین اقلام Fortnite و NFTها ساده است؛ مالکیت واقعی و حقوق مالکیت دیجیتال. خریدار یک توکن غیر قابل تعویض، هرگز نگران این نیست که برخی از شرکتها، خدمات آنها را متوقف کرده یا اکانت آنها را مسدود کند. متاورس باید یک اکوسیستم باز باشد نه یک اکوسیستم که تحت مدیریت یکسری شرکتهای خاص است.
متاورس و هوش مصنوعی
یکی از مهمترین جنبههای متاورس، هوش مصنوعی (AI) خواهد بود که موارد استفاده بسیار زیادی دارد. در اینجا به چند نمونه اشاره میکنیم.
از هوش مصنوعی میتوان برای ایجاد، حسابرسی و ایمن سازی قراردادهای هوشمند استفاده کرد و آنها را ایمنتر و ایجاد و استفاده از آنها را آسانتر کرد. ما به این امکانات نیاز داریم و فناوری مورد نیاز برای انجام آن وجود دارد.
محصولات هوش مصنوعی میتوانند در متاورس توزیع شده و با ما و یکدیگر تعامل داشته باشند. امروزه هوش مصنوعی میتواند تصاویر نوری و مدلهای سه بعدی از چهره انسان ایجاد کند، متون مناسب را برای مکالمه تولید کند، آن متن را به گفتار با صدای انسان تبدیل کند و شخصیتهای سه بعدی را متحرک جلوه دهد تا به نظر برسد که در حال صحبت کردن هستند.
هوش مصنوعی میتواند در ایجاد داراییهای متاورس، آثار هنری و محتوا کمک کننده باشد.
هوش مصنوعی میتواند نرم افزار و فرآیندهایی را که برای ساختن همه این موارد استفاده میکنیم، بهبود بخشد. چند سال دیگر ، هوش مصنوعی، هوش مصنوعی را بهبود میبخشد (الگوریتمهای بهینهیابی) و منجر به انفجار فناوری میشود.
درنهایت، AI ممکن است بتواند دنیای مجازی کاملی را به صورت بلادرنگ ایجاد کند که ما به آن نیاز داریم. ممکن است فناوری ارائه گرافیکی و فناوری هوش مصنوعی در هم ادغام شوند. هوش مصنوعی میتواند روزی برخی از اطلاعات، مانند “یک محیط سرسبز جنگلی با جریانی که از یک آبشار سرازیر میشود” را بگیرد و آن را به یک محیط سه بعدی کاملا همه جانبه تبدیل کند که میتوانیم آن را کاوش کرده و با آن در تعامل باشیم.
جمع بندی
در این مقاله به این موضوع پرداختیم که متاورس چیست و چرا اهمیت دارد. در حالیکه هیچ کس نمیتواند دقیقا پیش بینی کند که متاورس و آینده آن به چه صورت خواهد بود، ولی اهمیت رمزارزها برای رشد این دنیای دیجیتال ضروری است. همانند پیشرفت فناوریهایی مانند واقعیت مجازی و مسیرهایی که رهبران فعلی صنعت مانند فیسبوک در آن دخیل هستند، توسعه تکنولوژی بلاکچین و ارزهای دیجیتال نیز در شکلگیری ابرجهان متاورس نقش مهمی ایفا میکنند.
منبع coindesk
آشنایی کامل با اصطلاح متاورس و جانشین اینترنت!
دیدگاهتان را بنویسید